Nederland moet inhaalslag maken op vlak van Digitalisering en AI

Nederland moet als het om innovatie gaat in beweging komen, vindt Micky Adriaansens, minister van Economische Zaken en Klimaat. Andere toonaangevende landen schroeven niet alleen hun investeringen op; ze doen ook relatief meer aan innovatie. Digitalisering is het sleutelwoord. Daarbij is samenwerking binnen het ecosysteem van grote OEM’s en kleinere toeleveranciers essentieel. Nederland en ook de politiek is zich nog niet bewust genoeg van de waarde van een gezond en stabiel vestigingsklimaat, meent minister Adriaansens. "Digitalisering vereist dat we ASML erkennen als een van Nederlands beste voorbeelden van samenwerking in de supply chain," voegt Sjors Hooijen, CEO van Tech2B, toe. "Het gaat niet om meer productie, maar om onze waardeketen sneller, flexibeler en innovatiever te maken. ASML toont aan wat mogelijk is door samenwerking. Dit is de weg voorwaarts voor de Nederlandse industrie." 

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat stelt in de Strategie voor de Digitale Economie dat digitalisering cruciaal is voor Nederland. Waarom? Wat betekent dit voor de internationale concurrentiepositie van Nederland?

Minister Micky Adriaansens (Economische Zaken en Klimaat): “Die ontwikkeling is héél cruciaal voor onze maatschappij en economie. Want, op dit moment is er wereldwijd een grootschalige technologie slag gaande. We kunnen daarom geen seconde langer wachten met strategisch technologiebeleid. Onze voorhoede positie staat onder druk, ondanks dat we op de verschillende internationale ranglijsten qua concurrentievermogen en innovatiekracht nog goed scoren. Meer dan driekwart van onze ondernemers geeft het Nederlandse ondernemingsklimaat nog voldoende. De kunst is, dit vast te houden. Andere economisch toonaangevende landen hebben niet alleen absoluut met miljarden aan publieke en private investeringen het tempo fors opgeschroefd om te kunnen innoveren, verduurzamen en digitaliseren. Maar ze doen ook relatief meer aan innovatie. Daarom moeten ook wij mee in deze beweging.” 

Het nieuwe rekenen

“Digitalisering is namelijk het nieuwe rekenen; zonder digitale kennis en infrastructuur komen we op achterstand. Gelukkig hebben we een goede uitgangspositie en kunnen we die voorsprong benutten en uitbouwen. Daarmee creëren we ook de banen van de toekomst. Dus ik zie graag dat zowel het traditionele mkb als innovatieve startups en scale-ups volop meedoen aan deze ontwikkelingen.” 

6G technologie voor de maakindustrie

“En als het specifiek gaat om investeren in digitalisering dan bedoel ik zowel infrastructuur als technologie. Qua infrastructuur staan we aan de vooravond van bijvoorbeeld de 6G-technologie die belangrijk kan zijn straks voor de verdere digitalisering van de maakindustrie. Maar ook voor de opdracht om te bouwen aan een innovatieve en duurzame cloud- en data infrastructuur die is gebaseerd op Europese waarden. Met bijvoorbeeld de Important Projects of Common European Interest (IPCEI) stel ik daarvoor ook tientallen miljoenen aan publieke financiering vanuit de overheid voor samenwerkende Nederlandse bedrijven beschikbaar. En de technologie-investeringen die we nodig hebben voor AI, Quantum etc. zijn evident. Ook omdat de uitgangspositie nogal verschilt. Met zaken als fotonica, halfgeleider machines en Quantum horen onze wetenschappers en ondernemers tot de wereldwijde top, maar met betrekking tot het ontwikkelen en toepassen van AI hebben we een forse inhaalslag te maken ten opzichte van landen van buiten de EU.”

Grote invloed AI en big data

Welke impact zullen AI en big data hebben op de manier waarop het mkb werkt? En welke bijdrage moeten de bedrijven zelf leveren?

Minister Adriaansens: “Ik denk niet dat we overal volledig papierloos worden. Maar, zeker ook bij het traditionele mkb kunnen zaken als big data en AI een goede invloed hebben op zowel productieprocessen als verkoop. Je kunt hiermee sneller bestaande of nieuwe klanten bereiken, online bestellen en betalen eenvoudig inregelen, de tijd verkorten die je kwijt bent om inzicht te krijgen of administratie te doen, analyses laten doen en makkelijker leren van fouten.”

Samenwerking

“We hebben nog wel een flinke stap te maken. En dat kun je niet alleen neerleggen op het bord van individuele (mkb-)ondernemers. We zien dat samenwerking tussen ondernemers onderling, maar ook tussen bedrijven en opleidingen en ook partnerschappen met overheden (gemeenten, regio’s en Rijk) hierin één van de juiste routes is. Ook als het gaat om personeel. Want we hebben een mismatch tussen het aanbod en de vraag op de arbeidsmarkt naar mensen met kennis van digitalisering en verduurzaming: op álle niveau’s. Niet voor niets investeren we dus als ministerie van EZK zelf in een Nationaal Onderwijslab AI (NOLAI) om het niveau van AI-toepassingen en leermethodes omhoog te krijgen, stimuleren we omscholing binnen technische beroepen als de markt vraagt om vakmensen met andere skills en zorgen we dat ook werkgevers daarin hun verantwoordelijkheid nemen. We hebben zelfs een speciaal Actieplan Groene en Digitale Banen waarin we vanuit het Rijk gericht dit stimuleren.”

”Dat is allemaal hard nodig, want bedrijvigheid ontstaat niet vanzelf. Toch hoeven we nu niet al te negatief te zijn. Veel landen om ons heen kijken nog altijd met een klein beetje jaloersheid naar hoe we weer hier in Nederland publiek-private samenwerking hebben opgetuigd, bijvoorbeeld op dit onderwerp.”

Europese Digitale Innovatiehubs

Nederland heeft aanzienlijk geïnvesteerd in Smart Industry Fieldlabs. Zijn deze initiatieven succesvol geweest in het bereiken van kleinere bedrijven? En zijn de Europese Digitale Innovatiehubs (EDIHs) mogelijk effectiever in het benaderen van de mkb-maakindustrie?

Minister Adriaansens: “Ja, eigenlijk is het concept van de Europese Digitale Innovatiehubs min of meer heeft gebaseerd op het model van het Nederlandse Smart Industry programma waarin de initiatiefnemers 50 fieldlabs hebben opgezet vanaf 2015. Alleen al in de eerste periode tot 2019 bedroeg de financiering (door bedrijven, rijk, regio, kennisinstellingen en EU) van de fieldlabs meer dan 300 miljoen euro en zijn honderden kleine en middelgrote bedrijven ondersteund. Een succes dat vooral de verdienste was van lokale mkb-bedrijven, lokaal onderwijs, kennisinstellingen en lokale overheden die hierin regionaal keihard hebben samengewerkt. Vervolgens zijn hier vijf Smart Industry Hubs uit voortgekomen waar op regionaal niveau wordt samengewerkt en kennis wordt gedeeld vanuit de fieldlabs. De Hubs worden nu ingepast in de vijf Nederlandse European Digital Innovation Hubs (EDIH). Hierin werken zij regionaal samen aan het toepassen van innovatieve technologieën als kunstmatige intelligentie, robotica, 3D-printen, autonome systemen, Internet-of-Things apparaten en cybersecurity in processen en producten.” 

Maakindustrie gezond houden

“Cofinanciering en EU-samenwerking zijn essentieel de komende jaren. Immers alleen door een sterke en weerbare interne markt kunnen we op technologiegebied de wereldwijde concurrentiestrijd aan en hier door digitalisering en verduurzaming de maakindustrie gezond houden. De EU is niet alleen een afzetmarkt voor onze ondernemers, het stelt ons ook in staat om met elkaar een economisch blok te vormen en innovatie aan te jagen.” 

Prioriteiten in Europees verband

“Ik ben er wel voorstander van om ook in Europees verband prioriteiten aan te brengen. Zo heb ik onlangs de Nationale Technologie Strategie aan mijn Europese collega-ministers gepresenteerd. Bedrijven, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en het kabinet gaan voorrang geven aan tien strategische technologieën. Die zijn nodig voor onze banen en inkomsten van de toekomst, het oplossen van maatschappelijke uitdagingen en onze nationale veiligheid. Onder die tien zitten optica en geïntegreerde fotonica, Quantum, (opto)mechatronica (industriële systemen/machines en apparaten), kunstmatige intelligentie (AI) en data, halfgeleiders en cybersecurity. Dat zijn dus allemaal prioriteiten die bijdragen aan de digitalisering van onze maakindustrie.”

Niet: vervang mensen maar door robots

Digitalisering en automatisering vereisen nieuwe vaardigheden en competenties. Is de mkb-maakindustrie aantrekkelijk genoeg voor werknemers met deze nieuwe vaardigheden? En helpt digitalisering de arbeidsmarktproblematiek op te lossen? 

Minister Adriaansens: “Digitalisering en automatisering kunnen zeker bijdragen aan het oplossen van dit probleem. Denk aan AI toepassen voor tijdrovend en inefficiënt uitzoek- of administratiewerk. Maar het is niet dé enige oplossing en zeker niet bezien vanuit de verkeerde gedachte: ‘vervang mensen maar door robots’. Versterken van digitale kennis begint al op jonge leeftijd. Dus we moeten zorgen dat meer jonge mensen – ook meisjes – voor techniek kiezen. Daar heb je dus boegbeelden voor nodig: ondernemers die zich laten zien hoe belangrijk en onderscheidend dit werk is en meer waardering ook financieel voor dit beroepen. Maar ook een goede onderwijsstructuur die veel meer gericht is op dergelijke opleidingen in richtingen als energie, techniek en ICT. Verschillende maakbedrijven van klein tot groot geven duidelijk aan dat er te weinig Nederlandse studenten zijn van mbo tot universitair om alle vacatures te kunnen invullen. Dat signaal moeten we veel serieuzer nemen en de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt verbeteren.”

Nederland als aantrekkelijke vestigingslocatie

Theo Henrar, voorzitter van FME, benadrukte in een interview met Elsevier eind vorig jaar het belang van kleine toeleveranciers voor het voortbestaan van grote concerns. Hij stelt dat als grote bedrijven vertrekken, ook de kleinere toeleveranciers verdwijnen. Hoe essentieel is de digitalisering van de gehele maakketen om Nederland aantrekkelijk te houden als vestigingsland voor grote ondernemingen?

Minister Adriaansens: “Dat is inderdaad essentieel. De wisselwerking tussen grote bedrijven en kleinere - bekend onder de vakterm ecosysteem – is juist datgene wat Nederland economisch groot heeft gemaakt. Als dat af dreigt te brokkelen, dan is dat iets maar ik me zorgen over maak. Dat een bedrijf als ASML onlangs de publiciteit hiermee heeft gezocht, komt helaas voor te veel mensen nog als een verrassing. Terwijl het honderden mkb-bedrijven in de Brainport Regio Eindhoven om zich heen heeft als toeleverancier. We praten daar in Nederland – ook de politiek – veel te makkelijk over: zijn we ons niet bewust genoeg van de impact van een gezond en stabiel vestigingsklimaat. Dat moet dus veel saaier en voorspelbaarder. En dat gaat verder dan aandacht voor niet te veel schommelingen in fiscale regelingen. Dat gaat om ook de daad bij het woord voegen als het gaat om voldoende private en publieke investeringen in innovatie en scholing, het financieringsbeleid verbeteren en te zorgen dat we regeldruk beheersbaar houden.”

Recent is er een intentieverklaring ondertekend met Zuid-Korea om de samenwerking te intensiveren, met name op het gebied van smart industry. Welke specifieke activiteiten zijn gepland onder deze overeenkomst? Wat zou deze samenwerking kunnen betekenen voor MKB-bedrijven in de maakindustrie?

Micky Adriaansens: “We zien dat gelijkgestemde landen zoals Zuid-Korea, lidstaten binnen de EU maar ook de VS erg graag stappen willen zetten met digitalisering van hun maakindustrie. De samenwerking met deze landen biedt veel kansen. De Nederlandse kennis staat nog altijd in zeer hoog aanzien, maar de valorisatie ervan: deze kennis omzetten in producten of diensten op de markt kan beter. Als overheid faciliteren de ministeries van Buitenlandse Zaken en Economische Zaken en Klimaat daarom dit soort internationale samenwerkingen en heeft het ministerie van EZK wereldwijd lokale innovatieattachés op de ambassades, consulaten etc. om dit te bevorderen. Een voorbeeld is dat voor de Zuid-Koreaanse industrie chipproductie één van de belangrijkste economische activiteiten is, terwijl Nederland leidend is in technologie voor halfgeleiderproductiemachines. Een ander voorbeeld is dat Nederland al grote kennis heeft op technologieën als Quantum en fotonica: dat zit bij onze kennisinstellingen maar ook in het mkb. In Zuid-Korea zitten industriële bedrijven die dat heel graag willen toepassen en verder willen brengen, dat zijn commercieel gezien interessante samenwerkingen. Voor mij is het inderdaad een aandachtspunt dat dit zich niet beperkt tot een voorhoedegroep van Nederlandse bedrijven die hiervoor uit zichzelf zijn vinger opsteekt. We moeten juist de groep van innovatieve bedrijven van klein tot groot breder maken. Daar ontstaan weer de nieuwe ASML’s uit met een ecosysteem waar de gehele hightech industrie maar ook de bakker als toeleverancier van profiteert.”